9. Gevaren van elektriciteit
9.1 Risico’s van het werken met elektriciteit
- Effect van stroom op het menselijk lichaam: Stroom kan op verschillende manieren schadelijk zijn, afhankelijk van de stroomsterkte, spanning, frequentie, contactduur en de weerstand van het lichaam. Gevolgen variëren van lichte schokken en spiercontracties tot ernstige brandwonden en hartritmestoornissen (fibrillatie). Al bij een stroomsterkte van 30 mA (milliamperes) kan het menselijk hart fataal in fibrillatie gaan, zeker als de stroom door het hart stroomt.
- Elektrische schok: Een elektrische schok treedt op wanneer een persoon een stroomkring sluit en er stroom door het lichaam vloeit. Dit kan leiden tot onvrijwillige spiercontracties, pijn en in ernstige gevallen bewusteloosheid en ademhalingsstilstand. De weerstand van de huid speelt een grote rol: natte huid verlaagt de weerstand, waardoor de stroom toeneemt en het risico op letsel groter wordt.
- Gevolgen van het aanraken van een spanningvoerend deel: Het aanraken van een spanningvoerend deel kan leiden tot een elektrische schok. De gevolgen zijn afhankelijk van de stroomsterkte, de weg die de stroom door het lichaam aflegt en de duur van het contact. Zelfs een kleine stroom kan spierkrampen veroorzaken, waardoor het slachtoffer niet meer los kan laten.
- Risico’s van een vlamboog: Een vlamboog is een felle, explosieve ontlading van elektrische energie. Dit kan optreden bij kortsluiting, bijvoorbeeld door het losraken van een verbinding. De risico’s zijn:
- Hoge temperaturen: Vlambogen genereren temperaturen die vele malen heter zijn dan de zon, wat kan leiden tot ernstige, diepe brandwonden.
- Explosie: De snelle expansie van lucht door de hitte veroorzaakt een drukgolf die kan leiden tot gehoorschade en lichamelijk letsel.
- Giftige dampen en UV-straling: De intense hitte kan materialen verdampen, waarbij giftige gassen vrijkomen. De vlamboog produceert ook intense UV-straling die de ogen en huid kan beschadigen.
9.2 Risico’s van het werken met componenten
- Transformatoren: Transformatoren zetten spanning om. Risico’s omvatten:
- Hoogspanning: Transformatoren kunnen zeer hoge spanningen genereren, wat het risico op schokken en vlambogen vergroot.
- Warmte: Tijdens bedrijf produceren transformatoren veel warmte. Onvoldoende koeling kan oververhitting en brand veroorzaken.
- Restspanning: Grote transformatoren kunnen na uitschakeling nog restspanning vasthouden, wat gevaarlijk kan zijn bij onderhoud.
- Motoren: Elektrische motoren brengen een aantal risico’s met zich mee:
- Draaiende delen: De draaiende delen van de motor kunnen beklemming of verwondingen veroorzaken.
- Restspanning: Condensatoren in de motor kunnen nog na uitschakeling een gevaarlijke lading vasthouden.
- Vonkvorming: Borstels en sleepringen in motoren kunnen vonken produceren, wat gevaarlijk is in een omgeving met explosieve gassen of stoffen.
- Condensatoren: Condensatoren slaan elektrische energie op, zelfs als de stroomvoorziening is uitgeschakeld. Het grootste risico is dat een opgeladen condensator een dodelijke elektrische schok kan veroorzaken. Ze moeten altijd worden ontladen voordat er werkzaamheden aan worden verricht.
- Schakelmateriaal: Schakelaars, relais en zekeringen zijn componenten die stroom in- en uitschakelen. Risico’s omvatten:
- Vlambogen: Bij het schakelen van grote stromen kunnen vlambogen ontstaan, wat kan leiden tot letsel of brand.
- Mechanische storingen: Oude of defecte schakelaars kunnen onverwachts stroom doorlaten.
- Elektrische risico’s herkennen: Het herkennen van risico’s is cruciaal voor veiligheid. Dit omvat:
- Zichtbare beschadigingen: Geïsoleerde bedrading die is beschadigd, gekreukelde behuizingen, of losse componenten.
- Hitte en geur: Een branderige geur, sissende geluiden, of componenten die ongewoon heet aanvoelen.
- Onveilige omgeving: Natte of vochtige plekken in de buurt van elektrische installaties, of de aanwezigheid van brandbare materialen.
- Verkeerd gebruik: Verkeerd geïnstalleerde componenten, overbelaste stroomcircuits of onjuist gekozen beveiligingen.